本位 [Bản Vị]

1. Thông tin cơ bản

• Từ: 本位
• Cách đọc: ほんい
• Loại từ: Danh từ; Hậu tố tạo từ ghép; Tính từ đuôi の (dạng N本位の)
• Nghĩa khái quát: tiêu chuẩn/chuẩn mực; lấy X làm chuẩn, lấy X làm trọng; trong tài chính: “bản vị” (vd. 金本位 vàng bản vị); trong đánh giá con người: “tư lợi, đặt mình làm trung tâm” khi dùng trong 自分本位.

2. Ý nghĩa chính

• Chuẩn mực/tiêu chí: 〜を本位とする (lấy ~ làm chuẩn), 能力本位 (lấy năng lực làm trọng), 実力本位 (thực lực bản vị).
• Hậu tố “-bản vị/-oriented”: N + 本位 + の／に (hệ thống, chính sách, cách nhìn lấy N làm trung tâm).
• Chế độ bản vị tiền tệ: 金本位（制） vàng bản vị, 銀本位 bạc bản vị.
• Tính ích kỷ trong cụm cố định: 自分本位 (đặt cái tôi lên trên hết, chủ nghĩa vị kỷ).

3. Phân biệt

• 本位 vs 本意（ほんい）: 本意 = “ý định thực sự”, “tâm ý”; khác hẳn nghĩa. Đừng nhầm chữ “位” với “意”.
• 主義／指向／重視: đều chỉ khuynh hướng/quan điểm, nhưng 本位 nhấn mạnh “lấy X làm chuẩn hay trọng tâm” trong vận hành/đánh giá.
• 年功序列 vs 実力本位: đối lập giữa “thâm niên” và “thực lực làm trọng”.

4. Cách dùng & ngữ cảnh

• Mẫu câu:
  • N本位の人事／評価／制度
  • Nを本位とする運営／方針
  • 自分本位な考え方
  • 金本位（制）から管理通貨制へ移行
• Ngữ cảnh: quản trị nhân sự, chính sách, kinh tế-tài chính, bình luận xã hội, đạo đức.
• Sắc thái: trang trọng, thiên về văn viết/chuyên môn. 自分本位 có sắc thái phê phán.

5. Từ liên quan, đồng nghĩa & đối nghĩa

6. Bộ phận & cấu tạo từ

• 本: gốc, cội, cái chính, “bản”.
• 位: vị trí, cấp bậc, đơn vị.
• => 本位: vị thế/cấp bậc “gốc”, tức chuẩn mực làm gốc; mở rộng thành hậu tố chỉ “lấy X làm chuẩn”.

7. Bình luận mở rộng (AI)

Khi chuyển nghĩa sang tiếng Việt, hãy linh hoạt: “N本位” thường dịch là “lấy N làm trọng”, “lấy N làm trung tâm/chuẩn”. Trong bối cảnh kinh tế, giữ nguyên “bản vị” giúp chính xác thuật ngữ. Cụm 自分本位 rất hay gặp trong phê bình lối sống/cách nghĩ, gần “ích kỷ”.

8. Câu ví dụ

• 当社は能力本位の評価制度を採用している。
  Công ty chúng tôi áp dụng chế độ đánh giá lấy năng lực làm trọng.
• 顧客本位のサービスを徹底する。
  Triệt để thực hiện dịch vụ lấy khách hàng làm trung tâm.
• 人事は年功ではなく実力本位で行うべきだ。
  Nhân sự nên làm dựa trên thực lực chứ không phải thâm niên.
• 彼の考え方は少し自分本位だ。
  Cách nghĩ của anh ấy hơi vị kỷ.
• この運営方針は安全を本位としている。
  Phương châm vận hành này lấy an toàn làm chuẩn.
• かつて世界は金本位制を採っていた。
  Trước đây thế giới từng áp dụng chế độ bản vị vàng.
• 研究はデータ本位で進めなければならない。
  Nghiên cứu phải tiến hành dựa trên dữ liệu làm trọng.
• 短期利益本位の経営は長続きしない。
  Quản trị đặt lợi nhuận ngắn hạn làm trọng sẽ không bền.
• 制度設計では公平本位の原則が重要だ。
  Trong thiết kế chế độ, nguyên tắc lấy công bằng làm gốc rất quan trọng.
• その批判は価値観本位に過ぎない。
  Lời phê phán đó chỉ mang tính đặt hệ giá trị làm trọng mà thôi.